تنها ۰.۵ درصد از ۲ درصد بودجه پژوهشی کشور محقق شد!

به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»،  در سال‌های اخیر، پژوهش‌های علمی در ایران با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند که آثار آن به وضوح در تولید مقالات علمی، کیفیت پژوهش‌ها و همکاری‌های بین‌المللی نمایان است. در این میان، سال 2023 به‌عنوان یک نقطه عطف در تحلیل وضعیت پژوهشی کشور، نمایانگر کاهش 5.3 درصدی در تعداد مقالات منتشر شده است. این کاهش نه‌تنها نشان‌ دهنده مشکلات در تخصیص منابع مالی و بودجه پژوهشی است، بلکه همچنین از کمبود زیرساخت‌های مناسب، مشکلات سیاسی و اجتماعی و محدودیت‌های جدی در زمینه تعاملات علمی بین‌المللی حکایت دارد.

مهم‌ترین عوامل مؤثر در کاهش تولیدات علمی ایران، از کمبود بودجه پژوهشی و تخصیص ناچیز آن (تنها 0.5 درصد از تولید ناخالص داخلی) تا بحران‌های اقتصادی و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها را می‌توان برشمرد. به علاوه، مشکلات در زمینه پژوهش‌های بین‌المللی و کاهش همکاری‌های علمی با کشورهای دیگر نیز از دلایل اساسی این روند منفی به‌حساب می‌آید. کاهش مشارکت پژوهشگران ایرانی در پروژه‌های بین‌المللی، محدودیت دسترسی به منابع علمی خارجی و فضای نامناسب سیاسی برای تعاملات جهانی، در کنار بحران‌های داخلی مانند مسائل اقتصادی و اجتماعی، همه دست به دست هم داده‌اند تا شاهد یک کاهش چشمگیر در تولیدات علمی کشور باشیم. این گزارش به تحلیل این روندهای نگران‌کننده و بررسی علل و پیامدهای آن‌ها می‌پردازد.

کاهش 5.3 درصدی تولید مقالات پژوهشی ایران در سال 2023

یکی از شاخص‌های اساسی پیشرفت و توسعه علمی در کشورهای مختلف، میزان تولید مقالات علمی و پژوهشی است. طبق گزارش‌های اخیر، تولید مقالات پژوهشی ایران در سال 2023 نسبت به سال‌های گذشته با افت 5.3 درصدی مواجه شده است. در 5 سال گذشته، ایران به‌طور متوسط رشد 2 تا 3 درصدی در تولید مقالات علمی داشته است. به‌عنوان مثال، در سال 2022، ایران حدود 43,000 مقاله علمی منتشر کرده بود که این رقم در سال 2023 به 40,700 مقاله کاهش یافته است.

این کاهش 5.3 درصدی با مقایسه عملکرد سال 2022 و 2023، به‌ویژه با توجه به روند رشد مقالات علمی کشورهای همسایه ایران و کشورهای پیشرفته، نگران‌کننده است. در مقایسه، کشورهای همسایه مانند ترکیه و پاکستان به ترتیب شاهد افزایش 6% و 4% در تولید مقالات خود بوده‌اند. این کاهش چشمگیر در تولیدات علمی ایران می‌تواند نتیجه عوامل مختلفی باشد که در ادامه به تفصیل بررسی می‌شوند:

عدم تخصیص منابع مالی مناسب: یکی از عوامل مهم در کاهش تولید مقالات علمی، تخصیص ناکافی بودجه به پروژه‌های پژوهشی است. نبود حمایت‌های مالی و کمبود امکانات تحقیقاتی باعث شده است که پژوهشگران ایرانی نتوانند به طور مؤثر به انجام تحقیقات و تولید مقالات علمی بپردازند.

کمبود زیرساخت‌ها و تجهیزات: به‌طور معمول پژوهش‌های علمی نیازمند دسترسی به تجهیزات و آزمایشگاه‌های پیشرفته هستند. محدودیت‌های موجود در این زمینه نیز بر کیفیت و کمیت پژوهش‌ها تأثیر منفی گذاشته است.

مشکلات اجتماعی و سیاسی: مسائل اجتماعی و سیاسی داخلی و بین‌المللی نیز می‌توانند در کاهش تمایل پژوهشگران به انجام تحقیقات تأثیرگذار باشند. شرایط اجتماعی و محدودیت‌های اقتصادی می‌تواند انگیزه پژوهشگران را کاهش دهد.

عدم تخصیص بودجه پژوهشی کافی و تحقق 0.5% از هدف 2% در سال 2023

بحران دیگری که موجب کاهش چشمگیر مقالات علمی در ایران شده، کمبود بودجه پژوهشی است. بر اساس آمارهای موجود، هدف تخصیص 2 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) به تحقیق و توسعه در ایران در سال 2023 تنها به 0.5 درصد تحقق یافته است. این رقم نشان‌دهنده شکاف عمیق میان اهداف کلان کشور و واقعیت‌های عملی است.

در حالی‌که کشورهایی مانند کره جنوبی و ژاپن به‌ترتیب 4.8% و 3.2% از GDP خود را به پژوهش‌های علمی تخصیص داده‌اند، این فاصله نشان‌دهنده ضعف شدید در حمایت مالی از بخش‌های تحقیقاتی ایران است.

اختصاص نیافتن بودجه کافی به حوزه‌های تحقیقاتی، تأثیرات منفی زیادی بر وضعیت پژوهش‌ها در کشور دارد. پژوهشگران نیاز به تأمین منابع مالی برای انجام تحقیقات دارند، اما در شرایطی که تخصیص بودجه در حد مطلوب نیست، پروژه‌های علمی با اختلال مواجه می‌شوند.

وضعیت اقتصادی کشور و فشارهای مالی به سازمان‌های دولتی و خصوصی موجب کاهش سرمایه‌گذاری در بخش‌های پژوهشی شده است. عدم دسترسی به منابع مالی برای تأمین تجهیزات، نیروی انسانی متخصص و برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی، فعالیت‌های پژوهشی را به چالش کشیده است.

نقش تعاملات بین‌الملل در بهبود کیفیت و تأثیر مقالات پژوهشی ایران 

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر تولیدات علمی، تعاملات و همکاری‌های بین‌المللی است. مقالات علمی هنگامی می‌توانند در سطح جهانی اثرگذار باشند که پژوهشگران به منابع و همکاری‌های بین‌المللی دسترسی داشته باشند. عدم تعامل مؤثر با سایر کشورهای پیشرفته علمی، موجب کاهش کیفیت و میزان انتشار مقالات علمی ایران در مجلات معتبر بین‌المللی می‌شود.

ایران در شرایطی با محدودیت‌های جدی روبه‌رو است که بسیاری از همکاری‌های بین‌المللی پژوهشی را تحت تأثیر قرار داده است. تحریم‌ها، عدم دسترسی به پایگاه‌های علمی بین‌المللی، و مشکلات قانونی و دیپلماتیک می‌تواند بر تبادل اطلاعات علمی و مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی تأثیر منفی بگذارد.

همچنین کشورهای پیشرفته به‌طور معمول پروژه‌های مشترک علمی و پژوهشی با کشورهای دیگر برگزار می‌کنند که این همکاری‌ها موجب ارتقای کیفیت و بهبود شرایط علمی می‌شود. ایران باید تلاش بیشتری در راستای تشکیل چنین پروژه‌هایی داشته باشد.

اهمیت توجه به علوم انسانی و اجتماعی در توسعه پایدار 

در ایران، بیشتر توجه‌ها به علوم پایه و فنی معطوف شده است، اما این توجه باید به‌طور جدی به سوی علوم انسانی و اجتماعی نیز سوق داده شود. علوم انسانی و اجتماعی نقش بسیار حیاتی در توسعه پایدار و حل مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارند. غفلت از این علوم می‌تواند منجر به گسترش ناهنجاری‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور شود.

ایران در مواجهه با بحران‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. حل این بحران‌ها نیازمند پژوهش‌های علمی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. با توجه به پیچیدگی‌های مسائل جامعه ایران، پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی باید در اولویت قرار گیرند.

 برای حل مشکلات کشور، نیاز به پژوهش‌های کاربردی در حوزه علوم انسانی داریم. این پژوهش‌ها می‌توانند در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلان کشور نقش بسزایی داشته باشند.

 نیاز به سیاست‌های بنیادین در زمینه تحقیق و توسعه 

برای بهبود وضعیت پژوهش و تحقیق در ایران، نیاز به تغییرات بنیادی در سیاست‌گذاری‌های کلان و تأسیس زیرساخت‌های مناسب برای پژوهش‌ها وجود دارد. این تغییرات می‌توانند به تسریع روند پیشرفت علمی کشور کمک کنند.

باید درصد بیشتری از تولید ناخالص داخلی به پژوهش و توسعه اختصاص یابد. این کار می‌تواند با تغییر اولویت‌ها در تخصیص بودجه‌های دولتی صورت گیرد. ایجاد محیط پژوهشی مناسب، ایجاد امکانات تحقیقاتی پیشرفته و دسترسی به اطلاعات علمی روز دنیا برای پژوهشگران، می‌تواند کیفیت تحقیقات را به میزان چشمگیری ارتقا دهد. همچنین تعاملات علمی بین‌المللی باید گسترش یابد. ایران باید در پروژه‌های مشترک علمی مشارکت بیشتری داشته باشد و از ظرفیت‌های جهانی برای بهبود کیفیت تحقیقات داخلی بهره‌برداری کند.

در آخر...

کاهش 5.3 درصدی تولید مقالات پژوهشی و اختصاص تنها 0.5 درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه در سال 2023، نشان‌دهنده مشکلات جدی در حوزه علمی و پژوهشی ایران است. برای مقابله با این بحران‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، تخصیص منابع مالی مناسب، گسترش همکاری‌های بین‌المللی و توجه بیشتر به علوم انسانی و اجتماعی احساس می‌شود. تنها در صورت تغییرات بنیادین در سیاست‌های علمی کشور، می‌توان امید داشت که تولیدات علمی ایران به سطحی قابل‌قبول برسد و کشور در مسیر پیشرفت علمی قرار گیرد.